3 maja 1791 roku - Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja
TERMIN
01-03
maja 2024
„W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego (…) Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania
i wydoskonalenia konstytucyi narodowej jedynie zawisł,
długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady,
a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje,
i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła,
wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów,
ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencyją polityczną,
niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony,
chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych
i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą,
dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności,
dla ocalenia ojczyzny naszej (i jej granic),
z największą stałością ducha niniejszą Konstytucyję uchwalamy
i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym,
wyraźną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu”.
Preambuła Konstytucji 3 maja, fragment
„W szlacheckiej republice, kraju niewoli dla pozostałych ludzi, wolność zwrócona została wszystkim i prawa polityczne przyznane mieszkańcom miast. Dokonało się to bez rozlewu krwi, bez użycia przemocy. Nie pojawił się ani jeden żołnierz, a lud nie był uzbrojony” – pisał 22 maja 1791 roku francuski „Le Moniteur” o polskiej Ustawie Rządowej z 3 maja 1791 roku.
Do uchwalenia Konstytucji doszło w okresie niezwykle trudnym dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Polska była wówczas pod protektoratem Rosji, która pod pretekstem zapewnienia wolności i bezpieczeństwa, narzuciła naszej Ojczyźnie dominację polityczną. W kraju panowały ponadto nastroje antyszlacheckie – mocno krytykowano liberum veto oraz słabość władzy wykonawczej, sprawowanej przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.
233 lata temu, 3 maja 1791 roku, Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja – pierwszą w Europie, drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku) ustawę zasadniczą. Zdaniem jej dwóch współautorów, Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja, była „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”. Znaczenie Konstytucji 3 Maja zarówno dla Polski, jak i rozwoju ustroju demokratycznego w ogóle, upamiętnia Święto Narodowe Trzeciego Maja.
Momentem, który zadecydował o podjęciu próby ratowania sytuacji w kraju był wybuch wojny rosyjsko-tureckiej w 1787 roku. Wykorzystano chwilowe przerzucenie sił armii rosyjskiej na terytorium walk z Imperium Osmańskim i rozpoczęto starania o uniezależnienie się od carycy Katarzyny II. W 1788 roku zwołano Sejm Wielki z marszałkiem Stanisławem Małachowskim na czele, który w pierwszym rzędzie zniósł Radę Nieustającą (powołaną przez Sejm Rozbiorowy i zależną od Rosji) oraz powiększył armię. Głównym dziełem Sejmu Wielkiego było jednak uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
„Można bez przesady powiedzieć, że w Polsce w ubiegłym roku w jednym dniu narodził się naród wolnych ludzi. Widzieliśmy tam rewolucję rządową, korzystną dla narodu, planowaną, ogłoszoną i wprowadzoną w życie przez króla” – pisał bostoński organ „Columbia Centinel” w 1792 roku.
Konstytucja 3 Maja wprowadzała trójpodział władzy, zwiększała uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę warunków życia chłopów, likwidowała konfederacje i liberum veto, ograniczała prawa polityczne gołoty szlacheckiej. Ustawa zasadnicza zmieniała także ustrój w Rzeczypospolitej z monarchii parlamentarnej na monarchię konstytucyjną, wprowadzała również dziedziczność tronu – ustalono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego, dziedzicznym królem Polski zostanie elektor saski Fryderyk August, wnuk Augusta III.
Obrady Sejmu Wielkiego trwały do 29 maja 1792 roku. Konstytucja została obalona przez konfederację targowicką i zbrojną interwencję Rosji, która po zwycięstwie nad Turcją mogła w końcu przerzucić siły na teren Rzeczypospolitej. Rozstrzygnięcia wojny w obronie Konstytucji 3 Maja (wojna polsko-rosyjska 1792 roku) doprowadziły ostatecznie do obalenia Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku. O wpływie polskiej Konstytucji na społeczeństwo europejskie niech świadczy komentarz opublikowany w trakcie polsko-rosyjskich walk na łamach angielskiego „Timesa”:
„W naszym przekonaniu każdy kraj ma prawo do własnego ustawodawstwa. Rewolucja w Polsce dokonała się przy niemal jednomyślnym poparciu narodu i wierzymy, że będzie on miał dość siły, by ją obronić przed każdym despotą, który chciałby zaatakować jej zasady”.
Konstytucja 3 Maja utraciła moc 23 listopada 1793 roku. Walki z Rosją zakończyły się II rozbiorem Polski. Przez 123 lata niewoli Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 roku istniała w świadomości Polaków jako symbol walki o niepodległość.
Momentem, który zadecydował o podjęciu próby ratowania sytuacji w kraju był wybuch wojny rosyjsko-tureckiej w 1787 roku. Wykorzystano chwilowe przerzucenie sił armii rosyjskiej na terytorium walk z Imperium Osmańskim i rozpoczęto starania o uniezależnienie się od carycy Katarzyny II. W 1788 roku zwołano Sejm Wielki z marszałkiem Stanisławem Małachowskim na czele, który w pierwszym rzędzie zniósł Radę Nieustającą (powołaną przez Sejm Rozbiorowy i zależną od Rosji) oraz powiększył armię. Głównym dziełem Sejmu Wielkiego było jednak uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
„Można bez przesady powiedzieć, że w Polsce w ubiegłym roku w jednym dniu narodził się naród wolnych ludzi. Widzieliśmy tam rewolucję rządową, korzystną dla narodu, planowaną, ogłoszoną i wprowadzoną w życie przez króla” – pisał bostoński organ „Columbia Centinel” w 1792 roku.
Konstytucja 3 Maja wprowadzała trójpodział władzy, zwiększała uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę warunków życia chłopów, likwidowała konfederacje i liberum veto, ograniczała prawa polityczne gołoty szlacheckiej. Ustawa zasadnicza zmieniała także ustrój w Rzeczypospolitej z monarchii parlamentarnej na monarchię konstytucyjną, wprowadzała również dziedziczność tronu – ustalono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego, dziedzicznym królem Polski zostanie elektor saski Fryderyk August, wnuk Augusta III.
Obrady Sejmu Wielkiego trwały do 29 maja 1792 roku. Konstytucja została obalona przez konfederację targowicką i zbrojną interwencję Rosji, która po zwycięstwie nad Turcją mogła w końcu przerzucić siły na teren Rzeczypospolitej. Rozstrzygnięcia wojny w obronie Konstytucji 3 Maja (wojna polsko-rosyjska 1792 roku) doprowadziły ostatecznie do obalenia Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku. O wpływie polskiej Konstytucji na społeczeństwo europejskie niech świadczy komentarz opublikowany w trakcie polsko-rosyjskich walk na łamach angielskiego „Timesa”:
„W naszym przekonaniu każdy kraj ma prawo do własnego ustawodawstwa. Rewolucja w Polsce dokonała się przy niemal jednomyślnym poparciu narodu i wierzymy, że będzie on miał dość siły, by ją obronić przed każdym despotą, który chciałby zaatakować jej zasady”.
Konstytucja 3 Maja utraciła moc 23 listopada 1793 roku. Walki z Rosją zakończyły się II rozbiorem Polski. Przez 123 lata niewoli Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 roku istniała w świadomości Polaków jako symbol walki o niepodległość.
Konstytucja 3 Maja wprowadzała trójpodział władzy, zwiększała uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę warunków życia chłopów, likwidowała konfederacje i liberum veto, ograniczała prawa polityczne gołoty szlacheckiej. Ustawa zasadnicza zmieniała także ustrój w Rzeczypospolitej z monarchii parlamentarnej na monarchię konstytucyjną, wprowadzała również dziedziczność tronu – ustalono, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego, dziedzicznym królem Polski zostanie elektor saski Fryderyk August, wnuk Augusta III.
Obrady Sejmu Wielkiego trwały do 29 maja 1792 roku. Konstytucja została obalona przez konfederację targowicką i zbrojną interwencję Rosji, która po zwycięstwie nad Turcją mogła w końcu przerzucić siły na teren Rzeczypospolitej. Rozstrzygnięcia wojny w obronie Konstytucji 3 Maja (wojna polsko-rosyjska 1792 roku) doprowadziły ostatecznie do obalenia Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku. O wpływie polskiej Konstytucji na społeczeństwo europejskie niech świadczy komentarz opublikowany w trakcie polsko-rosyjskich walk na łamach angielskiego „Timesa”:
„W naszym przekonaniu każdy kraj ma prawo do własnego ustawodawstwa. Rewolucja w Polsce dokonała się przy niemal jednomyślnym poparciu narodu i wierzymy, że będzie on miał dość siły, by ją obronić przed każdym despotą, który chciałby zaatakować jej zasady”.
Konstytucja 3 Maja utraciła moc 23 listopada 1793 roku. Walki z Rosją zakończyły się II rozbiorem Polski. Przez 123 lata niewoli Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 roku istniała w świadomości Polaków jako symbol walki o niepodległość.